به نقل از «مهر»

تفاوت فهم در علوم انسانی با فهم در علوم طبیعی

تاریخ انتشار: ۶ دی ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۳۸۴۹۸۸

به گزارش خبرنگار مهر، نشست «فهم در علوم انسانی و علوم طبیعی» عصر روز گذشته با ارائه پریسا ساعتچی پژوهشگر فلسفه علم در مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه برگزار شد.

در این نشست اساتیدی چون کیوان الستی، عضو هیأت علمی گروه اخلاق پژوهش و فناوری مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و حسین معصومی همدانی استاد فلسفه مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه حضور داشتند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

ساعتچی در این نشست درباره موضوع «فهم» در علوم انسانی با نگاهی به دیدگاه استفان گریم، دانشمند آلمانی سخنرانی کرد.

وی با اشاره به اینکه در همه دوره‌های تاریخی انسان به دنبال فهم بوده به تعریف فهم پرداخت و گفت: درباره فهم دو تعریف وجود دارد؛ دو دیدگاه درباره فهم وجود دارد. یکی دیدگاه دانشمندان علوم طبیعی که نزدیک به مفهوم تبیین (explanation) است و دیگری دیدگاه دانشمندان علوم اجتماعی که نزدیک به مفاهیم همدلی (empathy) یا تعبیر (interpretion) است. استفان گریم درباره فهم از رویکردهای نزدیک به علوم انسانی دفاع می‌کند. او فهم رایج در علوم طبیعی را از نوع دیگری از فهم که غالباً در علوم انسانی رخ می‌دهد و با ارزش‌هایی مرتبط است که اعمال بشری به قصد آنها انجام می‌شود مجزا می‌داند.

ساعتچی افزود: دیدگاه استفان گریم، درباره فهم، «فهم» به مثابه دریافت ساختار است. به این معنا که بسیاری از رفتارهای انسانی از منظر سوم شخص فهمیده می‌شوند و می‌توانند موضوع بررسی‌های علمی باشند. به همان صورت که می‌توان یک رفتار غیرعمدی مثل عطسه کردن را با رویکرد علوم طبیعی توضیح داد به همان صورت نیز می‌توان کنش‌هایی مثل فریاد زدن در خیابان را با ملاک و روش‌های رایج علمی توضیح داد و در نهایت دلیل، معنا یا انگیزه درونی آن کنش‌ها را پیدا کرد.

این پژوهشگر فلسفه علم در ادامه به موضوع «فهم به مثابه مطلوب» پرداخت و توضیح داد: از منظر دیگری، استفان گریم معتقد است چیزی جز انسجام ساختاری حالت‌های ذهنی در فهم این کنش دخیل است و برای فهم تنها ارائه دلیل برای اینکه چرا هدفی توسط فردی «خواسته» شده کافی نیست بلکه آن قصد و هدف باید دارای ویژگی «خواستنی بودن» نیز باشد و فهم کننده لازم است بداند چرا هدفی مطلوب و یا شایسته انتخاب است.

ساعتچی سپس به بررسی ایده گریم پرداخت و گفت: خواسته بودن از خواستنی بودن مستقل است؛ چون اینکه چیزی به هر دلیلی توسط کسی خواسته شده است به این معنی نیست که الزاماً امری خواستنی باشد متقابلاً آنچه خواستنی است ممکن است هیچگاه توسط فرد یا افرادی خواسته نشده باشد. به عقیده گریم به منظور فهم یک کنش کافی نیست که فقط به هدف فکر کنیم بلکه باید بتوانیم خودمان هم یک هدف خیر تشخیص دهیم در غیر این صورت این عمل برای من نامفهوم خواهد بود هرچند در یک بعد قابل فهم است اما در دیگر ابعاد نامفهوم خواهد بود درواقع فهم اعمال انسان چیزی بیشتر از صرفاً دریافت ساختار است.

این پژوهشگر فلسفه علم در ادامه به بیان ابهامات این نظریه با ذکر مثال پرداخت و سپس بیان کرد: گریم دوگانه فهمش را با دوگانه دیلتای مقایسه می‌کند در حالی که دیلتای به نحوی صحبت می‌کند که انگار فهم در علوم انسانی وابسته به کاربر و مبتنی بر مختار بودن انسان است. در این صورت بیشتر موضوعی عمل‌گرایانه و لذا وابسته به زمینه اجتماعی یا context است.

ساعتچی در ادامه به دو نگاهی که گریم به فهم دارد پرداخت و توضیح داد: فهم (۱) به عنوان پاسخی به سوال چرایی تعریف شده است. در نتیجه به نوعی با موضوع «دانش» مرتبط بوده و موضوعی «معرفت شناختی» محسوب می‌شود. فهم (۲) هم وابسته به دانش است اما دانش به وجود اشتراک در دریافت یکسان ارزش‌ها. فهم (۲) به شکل غیرمستقیم به همان شرایطی ارجاع می‌دهد که فهم (۱) را محقق می‌کند. در اینجا همدلی کردن تنها عاملی برای پذیرش وجود ساختاری است که هرچند جزئیات آن را نمی‌شناسیم اما «می‌دانیم» که دست کم امکان توجیه عمل را ایجاد خواهد کرد. در این صورت باید فهم (۲) گریم را نیز نوعی از فهم (۱) قلمداد کنیم؛ موردی که گریم منکر آن است.

این پژوهشگر در ادامه به تشریح دو صورت بندی که وی درباره نظریه استفان گریم ارائه داده پرداخت. صورت بندی فهم به مثابه دریافت ساختار (فهم معرفت شناختی) و صورت بندی عمل‌گرایانه مواردی بود که ساعتچی با ذکر مثال توضیحشان داد.

وی سپس به جمع بندی بحث پرداخت و گفت: به طور کلی استفان گریم دو نوع فهم معرفی می‌کند؛ فهم به مثابه دریافت ساختار و فهم به مثابه مطلوب قلمداد کردن. او معتقد است با دریافت اهداف خاص شخص فهم شونده به عنوان عملی خواستنی به نوعی فهم عمیق‌تر دست خواهیم یافت. بنده در این پژوهش صورت بندی ارائه دادم که در آن نقش عامل در فرایند فهم پررنگ‌تر است و در این صورت بندی نوع «فهم» ارائه شده پیش از دریافت ساختار اتفاق می‌افتد.

ساعتچی در پایان اضافه کرد: در جهان امروزی نگرش باور و تمایل به فهمیدم، نگرش مهمی است. یک شخص ممکن است در زندگی روزمره خود پیوسته در حال دریافت ساختار و یا بررسی مطلوب بودن اهداف کنش‌ها نباشد اما مکانیزمی را به نام همدلی می‌شناسد که به او کمک می‌کند تا در صورت تمایل اعمال این افراد را بفهمد و این تمایل و خواست عامل نیز در شرایط خاصی وجود دارد.

در بخش پرسش و پاسخ این جلسه حسین معصومی همدانی گفت: با دیدگاهی که شما به آن اشاره کردید اغلب رفتارهای انسان غیرقابل فهم است چون گویی چیزی که برای من خواستنی است برای همه خواستنی است در حالی که این‌طور نیست و ما در بیشتر مواقع دوست داریم کسی یا چیزی را بفهمیم که غیر از ماست. ضمن اینکه، دیدگاه مطرح شده کل صحبت و دوگانه دیلتای درباره فهم و تبیین را محو می‌کند و سوال من این است که این وسط تکلیف تببین چه می‌شود؟

این استاد فلسفه علم ادامه داد: دوگانه دیلتای برای فهم علوم اجتماعی مطرح شده نه اینکه برای رفتار عجیب و غریب دلیل پیدا کنیم اما این‌طور که گریم می‌گوید باید دوگانه دیلتای را طور دیگری فهمید.

کیوان الستی هم در بخش پرسش و پاسخ این جلسه گفت: طبیعت‌گرایان می‌خواستند که فهم هم مدل علوم طبیعی با ساختار فهمیده شود اما وقتی شهود به چالش کشیده می‌شود و پای موارد عجیب و غریب به میان می‌آید دیگر چنین فهمی امکان پذیر نیست. در اغلب مواقع فهم (۱) آن چیزی که می‌خواهیم به ما می‌دهد و ما با آن خوشحال هستیم مگر اینکه با مورد عجیب و غریب مواجه باشیم. در فهم دوم اما پای کاربر یا agent به میان می‌آید.

کد خبر 5977586 سارا فرجی

منبع: مهر

کلیدواژه: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران نشست علمی فلسفه علم حضرت ام البنین قرآن کریم سازمان تبلیغات اسلامی انقلاب اسلامی ایران ایران معرفی کتاب مهرواره بانور حضرت زهرا محمدامیر خوش صحبتان قرآن شیخ حسین انصاریان سازمان صداوسیما منصور ارضی هیات مذهبی علوم انسانی دریافت ساختار فهم در علوم علوم طبیعی درباره فهم فلسفه علم صورت بندی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۳۸۴۹۸۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

ضرورت ایجاد ساختار مناسب برای پیاده‌سازی علوم انسانی با جهان‌بینی الهی

به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، سید سعید رضا عاملی، رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی در نشست خانه گفت‌وگو در دانشگاه تهران که در روز شنبه هشتم اردیبهشت برگزار شد، از رئیس این دانشگاه به این دلیل که مباحث خانه گفتگو مقطعی و منحصر به شرایط حساس نبوده است و در بیش از یکسال گذشته دانشگاه تهران به صورت پیوسته محفل بحث درباره مسائل حساس اجتماعی ایران را زنده نگه داشته است، تشکر کرد.

وی در ادامه با اشاره به شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی و ریاست دکتر حدادعادل در این شورا ادامه داد: باید از دکتر حداد که ۱۴ سال رئیس شورای تحول علوم انسانی بود و خدمات ارزشمندی را در این مدت صورت داد، تشکر کرد. تشخیص ایشان این بود که باید بر برنامه‌های آموزشی و درسی مرتبط با علوم انسانی تمرکز کرد و در این مسیر ۱۷ کارگروه را ایجاد کرد تا تحول لازم در حوزه برنامه‌های درسی اتفاق بیافتد.

دعاملی ادامه داد: از سوی دیگر تأکید داشت که برای هر برنامه درسی که تدوین می‌شود باید حداقل ۲۰ منبع اساسی آموزشی به‌عنوان کتب مرجع وجود داشته باشد تا بتواند جریان علم را در آن حوزه تقویت کند. البته آثارش در این سال‌ها بیرون آمده، شاید حدود ۹۰ جلد کتاب توسط انتشارات سمت به چاپ رسیده و کتاب‌های متعددی هم در صف انتشار هستند.

در تحول برای علوم انسانی، آموزش و پرورش به عنوان زیرساخت علوم اجتماعی و علوم انسانی برای ورود به دانشگاه باید مورد توجه باشد. 
رئیس شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی با اشاره به تأکیدات مقام معظم رهبری در سال ۸۸ گفت: ایشان فرمودند که من احساس نگرانی می‌کنم راجع به توسعه بی‌محابای علوم انسانی، بدون اینکه هدفمندی در علوم انسانی وجود داشته باشد، بدون اینکه توجهی به بازار کار علوم انسانی و علوم اجتماعی شود.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: در حال حاضر ۴۸ درصد دانشجویان کشور در رشته‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی و هنر تحصیل می‌کنند، ۳۵ درصد اعضای هیئت علمی در این حوزه هستند، از ۱۶۰۰ فصلنامه مختلف در کشور ۹۰۰ فصلنامه متعلق به علوم اجتماعی، علوم انسانی و هنر است، بنابراین سرمایه عظیم انسانی در این حوزه داریم با این امید که علوم انسانی، علوم اجتماعی و هنر بتواند مسائل اساسی کشور را حل کند و سرمایه‌ای با نگرش اسلامی باشد تا بتواند تمدن نوین اسلامی و جامعه اسلامی که هدف انقلاب بوده، خلق کند.

عاملی اضافه کرد: در تحول برای علوم انسانی، آموزش و پرورش به عنوان زیرساخت علوم اجتماعی و علوم انسانی برای ورود به دانشگاه باید مورد توجه باشد. دانش آموزان به لحاظ ارزشی توجه زیادی به علوم اجتماعی و علوم انسانی ندارند و حتی علوم پایه در حال رکورد است. هفته گذشته گزارشی به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه شد که نشان می‌داد هیچ یک از المپیادی‌های فیزیک و ریاضی به رشته ریاضی و فیزیک نرفتند و همه تمایلات به پزشکی و رشته‌های مهندسی پول‌ساز و یا رشته‌هایی که به لحاظ کسب و کار و شئون اجتماعی در مرتبه بالایی هستند، است. دانش‌آموزان بااستعداد سراغ علوم اجتماعی و انسانی نمی‌روند انتخاب‌هایشان رشته‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی نیست مگر رشته‌ای مانند حقوق که ارتباطش با کسب و کار قوی است، رشته اقتصاد و مدیریت در اولویت بعدی انتخاب قرار دارد.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تأکید کرد: از طرفی نگاه انتقادی قوی درباره علوم انسانی غرب در کشور شکل نگرفته است اساسا تغییر در پارادایم‌های دنیای غرب نشان این است که این پارادایم‌ها جواب نداده است، پارادایم دکارتی علوم تجربی جایش را به پارادایم علوم کیفی می‌دهد، و امروز روش‌های تحقیق ترکیبی؛ قدرتمندتر از روش‌های تحقیق کمّی است. همچنین در حال حاضر بین رشته‌ای‌ها مورد توجه است چراکه تک رشته‎ای‎ها نتوانستند نگاه جامع و عمیق ایجاد کنند لذا از زوایای مختلف باید به مسائل اجتماعی نگاه شود.

رئیس شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی گفت: ملاحظه دیگر خود دنیای غرب است، دانش دنیای غرب نتوانست توسعه جامع برای آن جامعه ایجاد کند، بحران‎های امروز غرب بزرگ است، درصد قابل توجهی از جوانان در غرب تمایل به هم‌جنس دارند یا اساسا بی‌جنس هستند و در سردرگمی خودیابی جنسیتی هستند. بحران تجاوز به عنف در آمریکا، سواستفاده جنسی از کودکان، قمار و مسائل دیگر در این جوامع بصورت گسترده دیده می‌شود، علوم انسانی چقدر توانسته مسائل غرب را حل کند که امروز بتواند مسائل ما را حل کند.

 عاملی بیان کرد: نیازمند ساختاری هستیم که علوم انسانی دارای جهان‌بینی الهی که می‌تواند جامعیت را خلق کند، داشته باشیم. در اولویت بعدی کارآمدی مطرح است. چقدر علوم انسانی می‌تواند به پیشرفت کشور کمک کند؟ چه نسبتی با خدمات صنعت و بازار کار دارد؟ چقدر علوم انسانی جدی گرفته شده است؟ چقدر سرمایه و منابع پژوهشی در کشور به علوم انسانی اختصاص می‌یابد؟!

رئیس شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی با تأکید بر روزآمدی علوم انسانی گفت: چقدر این علم به روز شده است؟ فضای مجازی امروز یکی از فضا‌های پرطرفدار در جهان است، سهم تجارت الکترونیک به ۱۷ تریلیون دلار از سهم تولید ناخالص ملی جهان رسیده است

وی با طرح این سوال که علوم پایهِ علوم انسانی کجاست؟ اضافه کرد: مقام معظم رهبری عنوان می‌کنند که علوم پایه ذخیره مالی برای توسعه و پیشرفت ایجاد می‌کند، چطور می‌توانیم علوم پایه علوم انسانی تقویت کنیم.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: تاکنون با دانشگاه‌های مثل دانشگاه علامه طباطبائی و دانشگاه شریف، فرهنگستان علوم و پژوهشگاه‌ها نشست‌هایی داشتیم تا هم‌افزایی دانشی داشته باشیم، امیدواریم بتوانیم در مسیر تحول و ارتقای علوم انسانی گام‌های موثر برداریم. 

 عاملی در بخش پایانی این نشست بیان کرد: در حدیثی از پیامبر (ص) آمده که دو نیکی برتر در جهان وجود دارد که برتر از آن نیست و آن توحید و آزار نرساندن به مردم است و دو پلیدی بزرگ وجود دارد که بدتر از آن نیست، شرک و آزار رساندن به مردم است، به نظر می‌رسد که مبنای فکری ما در علوم انسانی باید این رویکرد باشد.

وی ادامه داد: باید خودمان را پیدا کنیم، اگر یافتن خود و اهداف محقق شود می‌توانیم مسیرمان را پیدا کنیم. از طرفی رکن رکین جهانی شدن ارتباطات تنوع دسترسی‌ها و اطلاعات است، اما این تنوع باعث ایجاد سردرگمی بیشتر شده است بنابراین نیازمند هستیم در این تکثر خودمان را پیدا کنیم تا بفهیم که مسیر را باید چگونه طی کنیم.

رئیس شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی اضافه کرد: یکی از کار‌های این دوره، غیرمرکزی کردن منابع تحول است تا بتوانیم از ظرفیت سرمایه انسانی کشور استفاده کنیم. افراد فاخر زیادی در کشور وجود دارد که باید از آنها استفاده کنیم.

آیین‌نامه عامل اصلی ایجاد مسیر جدید در علوم انسانی است؛ خوش‌بختانه آیین‌نامه مستقلی برای علوم انسانی و هنر تدوین می‌شود. دانشگاه‌های تهران و علامه طباطبایی و مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور به موضوع تدوین آیین نامه جدید تمرکز دارند.

عاملی گفت: منطق مهم اینترنت غیرمرکزی بودن محیط است. ۶ میلیارد کاربر منبع ورود داده هستند و در حال حاضر تنها بنگاه داده‌پردازی امریکا از آنها استفاده می‌کند در حالی که ما باید داده‌های مورد نیاز خودمان را داشته باشیم.

وی همچنین با انتقاد از ارجاع ندادن اساتید به آثار علمی یکدیگر بیان کرد: متاسفانه به هم ارجاع نمی‌دهیم در حالی که باید ارجاع دادن به همدیگر را مورد توجه قرار دهیم.

رئیس شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی با تأکید بر توجه به چالش‌ها و ظرفیت‌های علوم انسانی در ۴۵ سال گذشته ادامه داد: تحول در علوم انسانی از آموزش و پرورش تا دانشگاه و اشتغال را دنبال می‌کنیم. بدون توجه به آموزش و پرورش نمی‌توانیم توقع داشته باشیم که ورودی قوی به علوم انسانی داشته باشیم، از لیسانس به ارشد فرهیختگی در علوم انسانی مشاهده می‌شود، اما این کیفی گرایی باید در دوره کارشناسی نیز مدنظر باشد.

 عاملی با اشاره به ایجاد کارگروه‌های جدید در شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی گفت: کارگروه‌های اشتغال، نوآوری، پژوهش، آموزش و پروش، تدوین نقشه جامع در حوزه علوم انسانی و هنر در دوره جدید ایجاد شده است. همچنین ۱۷ کارگره شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی به ۱۱ کارگروه تبدیل شده چراکه می‌خواهیم به سمت دانش یکپارچه برویم.

وی با اشاره به تدوین آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی بیان کرد: آیین‌نامه عامل اصلی ایجاد مسیر جدید در علوم انسانی است؛ خوش‌بختانه آیین‌نامه مستقلی برای علوم انسانی و هنر تدوین می‌شود. دانشگاه‌های تهران و علامه طباطبایی و مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور به موضوع تدوین آیین نامه جدید تمرکز دارند.

گفتنی است؛ دانشگاه تهران روز شنبه ۸ آذر ماه در خانه گفتگو میزبان اندیشمندان و دانشمندان علوم انسانی و علوم اجتماعی، به ریاست دکتر مقیمی رئیس دانشگاه تهران بود. 

جلسه ساعت ۷:۴۶ دقیقه شروع شد و تا نزدیک ۱ بعد از نیمه شب ادامه پیدا کرد و بیش از ۴۰ نفر از حاضران اظهار نظر کردند.

انتهای پیام/